Świat Ostanców i jaskiń

Tuż przy „Zagrodzie pod Klonami” istnieje zaczarowany świat ostańców z romantycznymi nazwami nadanymi przez poetę Zygmunta Krasińskiego z Bramą Twardowskiego, Diabelskimi Mostami, Skałą z Krzyżem i skałami Osiedla Wały. Te ostańce to pozostałość raf koralowych morza Jurajskiego. Dzisiaj pod wpływem wietrzenia przybrały fantastyczne kształty i zachęcają do wspinaczki skałkowej. Brama Twardowskiego jest symbolem północnej Jury i to tu urzeczywistniła się legenda o Panu Twardowskim.

Brama Twardowskiego – skalny ostaniec będący bramą do lasów złotopotockich. Symbol terenu północnej Jury nazwany tak przez Zygmunta Krasińskiego. Ostaniec związany jest z legendą o czarnoksiężniku Twardowskim, który dosiadając koguta odbił się od skały i poszybował na Księżyc, wybijając w wapieniu dziurę. Geologicznie to wapień skalisty powstały w okresie jury na dnie ciepłego morza z wapiennych szczątków obumarłych organizmów. W epoce górnej jury doszło tu do odsłonięcia płyty wapiennej z morza, a w górnej kredzie do ponownej transgresji morskiej, która doprowadziła do wypłukania skał i utworzenia jaskiń. Pod koniec kredy, w wyniku ruchów laramijskich obszar został wydźwignięty, a w środkowym miocenie doszło do nasilenia ruchów tektonicznych, dzięki czemu fragment podziemnej jaskini został wypiętrzony. Z czasem skała została obrobiona przez deszcze przyjmując postać bramy. Skała już za czasów Krasińskich w 1857r. została udostępniona turystycznie poprzez wybudowanie do niej drewnianych schodów. Podczas wojny obronnej w 1939r. w jej okolicy toczyły się krwawe boje Armii Kraków z hitlerowskim najeźdźcą. Dzisiaj Brama Twardowskiego przyciąga turystów swoją oryginalnością i pięknem.

    Według legendy Twardowski wybiegł z karczmy Rzym, chwycił koguta, mocą czarów go powiększył i zaczął na nim uciekać przed Diabłem w kierunku Siedlca. Diabeł skoczył za nim wypatrując go między skałami. W pewnym momencie był tak blisko, że przed Twardowskim otwarły się bramy piekła. Twardowski zorientował się, że nie da rady ujść przeznaczeniu, spiął więc ostrogami koguta, a ten odbijając się od jednej ze skał wybił w niej dziurę i poszybował na księżyc. Skała zwie się dlatego Bramą Twardowskiego, a na zwieńczeniu posiada trzy zagłębienia od pazurów koguta.

    Diabelskie Mosty – ostaniec skalny nazwany tak przez Zygmunta Krasińskiego. Hrabia Krasiński nakazał wybudowanie pomiędzy wierzchołkami skał wiszących mostków. Przetrwały one do lat 60-tych XX wieku. Wysokie, osiągające 15 m bloki skalne porozcinane są głębokimi szczelinami.Ze skałami związana jest legenda mówiąca o diable, który wpadł w te szczeliny skalne i zaklinował się wypatrując Twardowskiego na księżycu. Jedna ze skał wewnętrznych przypomina w kształcie głowę diabła. Aby nie wpaść z powrotem diabeł wyczarował na szczycie skał mosty. Druga z legend mówi o istniejącym tu niegdyś diabelskim zamku Tatarzyna, który za sprawą diabła zapadł się pod ziemię. Podczas okupacji hitlerowskiej oddział partyzancki zorganizował tutaj udaną zasadzkę na oprawcę miejscowej ludności – Juliana Schuberta (Krwawego Julka), który podążał tędy z kontygentami żywności do Żarek. Coś jest w tych tajemniczych skałach diabelskiego, że odstraszają swoim wyglądem.

    Kazalnica Suliszowicka – 18 dróg – to wysoka, 20-metrowa, ładna skała o bogatej rzeźbie i ciekawych formacjach ukryta na polnej wyspie pośród młodego iglastego lasu. Na skale przeważają przewieszenia po solidnych dziurach. Drogi premiują moc i wytrzymałość.

    Skała jest generalnie lita, lecz należy uważać na występujące miejsca skorodowanej skały. Na schowanej w cieniu lasu Kazalnicy Suliszowickiej można wspinać się również w upalne dni.

    Na skale została ubezpieczona ringami pełna siatka (16) dróg w przedziale trudności VI.1 do VI.5. Z naciskiem na te trudniejsze. Do najciekawszych i ładnych dróg na skale można zaliczyć: Drwal Kostuch VI.3+, Leszczynowiec VI.1+, Drzewiec VI.3 i Buła i Spóła VI.1+. Najtrudniejszymi liniami na skale są Pinokio VI.5 i Pieńkowa Dama VI.4.

    Tereny przyległe do skały (pola i las) są własnością prywatną. Należy zachowywać się kulturalnie. Sklepy i gospodarstwa agroturystyczne w wiosce.

    Historia. Kazalnica Suliszowicka była eksplorowana wspinaczkowo w latach 80. i 90. XX wieku. W tamtym czasie wędkowane były łatwiejsze drogi po dużych dziurach. Skałą na poważnie zainteresował Paweł Haciski dopiero w 2006 roku. I to on przeprowadził intensywną akcje ekiperską. Drogi zostały ubezpieczone dzięki funduszom Wydawnictwa Ring oraz środkom własnym Pawła. Akcję ekiperską wspomagali też Tomek Skoczylas, Maciek Mińczuk i Artur Pierzchniak, którzy też z własnych funduszy ubezpieczyli kilka dróg

    Przewodziszowice

    1. Skały Rajcy (zaznaczone na mapie) –różne źródła podają różną ilość dróg: od 25 do 37. o róznej trudności od II do VI.3+ ( zlokalizowane na przedłużeniu ul. Leśniowskiej)

    2. Strażnica Przewodziszowicka – różne źródła podają różną ilość dróg: 26-29 dróg, od II VI.4/4+ do trudności VI.5+/6.- wg. róznych źródeł. (zlokalizowane w lesie, przy ścieżkach pieszo-rowerowych).

    Dla zmotoryzowanych udostępniono parking przy ulicy Leśniowskiej w Przewodziszowicach, skąd w przeciągu 5 minu spacerem dostaniemy się pod ostańce skalne.

    Warto wspomnieć, ze Przewodziszowice stanowią doskonały punkt startowy do do rozpoczęcia innych aktywności rekreacyjno-sportowych.

    Rzędkowice

    Cały łańcuch ostańców, gdzie możemy godzinami uprawiać wspinaczkę znajduje się w rejonie Rzędkowic, które tworzą wystawę południową lub południowo- wschodnia. Rejon oferuje około 300 dobrze asekurowanych dróg skalnych. Drogi wspinaczkowe mają przeciętnie od 10 do 20m długości jednakże większość z nich nie przekracza trudnościami stopnia 6.2. Drogi są zazwyczaj wyposażone w stałe punkty asekuracyjne, lub możliwe jest samodzielne założenie dobrej asekuracji. Bardzie popularne skały to: Turnia Lechwora, Okiennik Rzędkowicki, Zegarowa, Turnia Kursantów, Studnisko.
    Przez większość czasu w skałach panuje względny spokój, ale w okresie letnim, w weekendy występuje spore zagęszczenie ruchu. Jest to rejon naprawdę przyjazny rodzinom, jest sporo miejsca do zabawy dzieci (ze względu na ukształtowanie terenu trzeba je mieć na oku), a przejście wąwozu pomiędzy ostańcami o różnorodnych kształtach może stanowić wspaniałą przygodę.

    Skały Podlesickie

    Droga Żarki- Kroczyce wyraźnie oddziela Skały Kroczyckie od Podlesickich, które tworzą usytuowane są na zachód  od wsi Podlesice. Niektóre przewodniki zaliczają Górę Zborów i Kołoczek do tej grupy skał, ale droga do Kroczyce-Żarki wyraźnie tworzy północno-wschodnią granicę Skał Podlesickich. Największym skupiskiem ostańców w tym rejonie jest Góra Sulmów, na szczycie której znajduje się znana i często odwiedzana przez wspinaczy Biblioteka.
    Biblioteka to przede wszystkim imponujące płyty Kazermy, Dawida i Goliata. Drogi tutaj oscylują w granicach VI.1+/2 aż do VI.6. Początkujący wspinacze swoje miejsce znajdą na tzw. Żółtych Ściankach. Dzięki łatwym i ubezpieczonym drogom każdy może tam spruwać swych pierwszych kroków we wspinaczce. Poszczególne skały są rozdzielone rysami i kominami, na których zwolennicy wspinaczki tradycyjnej mogą sprawdzić swoje umiejętności w zakładaniu własnej protekcji. Asekuracja na większości dróg została wymieniona. Zaznaczną powierzchnię obszaru Skał Podlesickich pokrywają lasy z wieloma wąwozami, dolinami i grupami większych i mniejszych skał, ukrytymi często w gęstwinach. Orientacje w terenie ułatwiają dwa szlaki: czerwony-biegnący od drogi Kroczyce-Żarki przez Górę Sowią i Apteka, oraz zielony omijający od południa Górę Sulmów i biegnący w kierunku zachodnim do Skał Rzędkowickich.

    Grzęda Mirowska

    Przepiękny skrawek północnej Jury położony między Mirowem a Bobolicami bardzo często odwiedzany przez zapalonych miłośników wspinaczki skałkowej oraz liczne rzesze  pozostałych turystów, którzy z zapartym tchem podziwiają próby pokonania dość wysokich skał. Grzęda rozciąga się na odcinku około 2 kilometrów, na południe opada łagodnymi, bezleśnymi stokami, które pokrywają murawy kserotermiczne; ku północy jeży się wysokimi ostańcami, tworzącymi imponujący, skalny mur. Wapienne ostańce mogą być bulderowane przez początkujących oraz zaawansowanych wspinaczy. Z poziomu ziemi skały prezentują się naprawdę rewelacyjnie, a ich urozmaicone kształty anonsowały nadanie im nazw, możemy tutaj spotkać: Skrzypce, Klawiatura, Turnia Kukuczki, Ósma Grzęda, Szafa czy Trzy Siostry. Sportowcy korzystają z ponad 100 tras wspinaczkowych, z różnym stopniem trudności.

    Skały Grodziska Wały

    Warowny gród obronny – grodzisko skalne ,,Osiedle Wały” (największe na południu Polski). Zamieszkiwane dość długo bo od VIII do XII wieku. Grodzisko posiadało potrójne wały (widoczne do dzisiaj), zbudowane z ziemi, kamieni i drewna. Centrum grodu tzw. gródek , w kształcie elipsy zajmował ok. 1410 m² powierzchni (średnica 45 m) , i był siedzibą znacznego władcy terytorialnego. Zajmował boczne położenie w stosunku do całego osiedla, na najbardziej na zachód wysuniętej skalistej części wzgórza, opadającego przepaścią do doliny rzeki Wiercicy. Na przylegającej od strony północnej do gródka, bocznej skale, znajdowało się miejsce kultu bożka Światowita, o czterech twarzach. W półokrągłym (widocznym jeszcze dzisiaj) wyżłobieniu, na szczycie skały, składano ofiary dziękczynne. Tam też, znajdowała się (widoczna jeszcze dzisiaj) , wydrążona w skale studnia o nieznanym przeznaczeniu. Być może do niej wrzucano ofiary dziękczynne. Władca tego terenu był prawdopodobnie, jednocześnie najwyższym kapłanem. W gródku po stronie południowej, w wyżłobieniu skalnym, palił się wieczny ogień, a nad nim znajdowały się zabudowania drewniane siedziby władcy, ogrzewane od dołu ciepłem ognia. Palenisko było tak zabezpieczone, że ogień z żadnej strony nie był widoczny. Każde z dwóch przedgrodzi otoczone było oddzielnym wałem, a od gródka dzieliły je jeszcze dodatkowo fosa i wał. W ten sposób utworzyły się niejako trzy pierścienie wałów, które od południa zamknięte były poprzeczną fosą i jeszcze jednym wałem, wzmocnionym od wewnątrz drzewem i kamieniami. Wejścia znajdowały się w narożnikach wałów. Wewnątrz wałów, w podgrodziach stały drewniane domy mieszkalne i budynki gospodarcze, usytuowane w podobny sposób jak w Biskupinie. W wewnętrznym podgrodziu mieszkała prawdopodobnie starszyzna plemienna, a w podgrodziu zewnętrznym reszta mieszkańców. Podgrodzia zajmowały łączny obszar o powierzchni 16.406 m². W osiedlu hodowano zwierzęta i uprawiano orkisz – prymitywną formę pszenicy. Osiedle zamieszkiwało w tym czasie kilkaset osób.

    Prawdopodobnie wraz ze zwiększeniem się liczby mieszkańców i rozwojem rolnictwa, plemię zamieszkujące Osiedle Wały, wykarczowało lasy, pozyskując tereny uprawne i założyło nieopodal od strony północnej nową osadę (powyżej obecnej pstrągarni) nad Złotym Potokiem (tak początkowo nazywała się Wiercica). Ostatecznie Osiedle Wały, które było ostoją starej wiary upadło i zostało zapomniane wraz z umocnieniem się na tym terenie chrześcijaństwa.

    ŚWIAT JASKIŃ

    to tajemnicza podziemna kraina, nasączona chłodem jaskiń, których tutaj jest ponad sto. Ogólnie dostępne to Grota Niedźwiedzia, Jaskinia Ostrężnicka i Jaskinia na Dupce, do zwiedzenia pozostałych, w tym najdłuższej jaskini jurajskiej, potrzebny jest sprzęt specjalistyczny. O jaskiniach krążą legendy o ukrytych w ich wnętrzu skarbach.

    Jaskinia Ostrężnicka

    Olbrzymi, masyw skalny na Ostrężniku, podobny do bryły sera szwajcarskiego kryje w swoim wnętrzu jedną z ciekawszych jaskiń w jurajskiej krainie ostańców wapiennych. Zaskakujący nagłym pojawieniem się wielki otwór w skale to wejście do jaskini Ostrężnickiej. Jaskinie należą do podziemnych form krasowych. Jaskinia Ostrężnicka jest jedną z najbardziej znanych jaskiń tego rejonu. Główny otwór wejściowy, położony jest od strony północno – zachodniej. Dzieli go słup skalny na dwie części, co okoliczni mieszkańcy nazywają płucami. Jaskinia o długości 90 metrów należy do obiektów o rozwinięciu poziomym. Jaskinia ta znana jest od dawna. Najstarszy opis pochodzi z 1948 roku i dotyczy właśnie zachodniej części jaskini. Tworzy ją system korytarzy i niewielkich komór, których wysokość maleje w głąb masywu, tak że połączenia pomiędzy nimi są niskie i ciasne. Najładniejszy widoczny fragment jaskini występuje po stronie zachodniej, gdzie za dużym otworem zbiegają się dwa wygładzone przez wodę wysokie korytarze.

    Jaskinie wypełniają osady. Część osadów zaczęła się tworzyć równocześnie z powstaniem jaskiń, część z nich znosiły wody i osadzały w jaskiniach. Osady zwane namuliskiem zawierają cenny materiał mineralny i organiczny np. kości zwierząt czy ślady pobytu człowieka prehistorycznego. Namulisko Jaskini Ostrężnickiej jest piaszczysto – gliniaste. Miejscami na jego powierzchni, głównie w obszernym środkowym korytarzu, znajdują się kamienie i bloki skalne. Jaskinia Ostrężnicka pozbawiona jest nacieków, ponieważ zostały zniszczone przez procesy związane z wietrzeniem mrozowym zachodzącym w warunkach klimatu zimnego. Na skale wapiennej można zauważyć pionowe spękania oraz pozostające w związku z nimi obszary pustek i przestrzeni. Zespół powiązanych ze sobą elementów może świadczyć o fakcie, że skała jak i znajdująca się wewnątrz niej jaskinia Ostrężnicka są pozostałością po większej jaskini. Jaskinia znajdowała się pod Zamkiem Ostrężnickim i stanowiła naturalny system lochów zamkowych i piwnic. Wejście do głównego korytarza zamykały dawniej drzwi, które obecnie znajdują się w kościele w Złotym Potoku. Legenda mówi o znajdujących się niegdyś w lochach jaskini skarbach, oraz o chciwym pastuchu, któremu zamykające się do skarbów drzwi ucięły piętę.

    Jaskinia Niedżwiedzia

    Jaskinia Niedźwiedzia, jak większość jaskiń na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej, jest przykładem zjawisk krasowych – efektu rozpuszczania wapieni przez wodę wnikającą szczelinami w głąb masywu. Jaskinia odkryta przez Zygmunta Krasińskiego w skałach rezerwatu „Parkowe”. Krasiński nakazał powiększyć otwór wejściowy w formie groty. Jaskinia składa się z obszernej komory podpartej z boku kolumną. Z komory odchodzą trzy korytarze. Korytarz po prawej stronie jest pochylnią zakończoną kominem, w którym zimują nietoperze. Korytarz po lewej zaczyna się od dołu a następnie obok okienka przechodzi w wąski korytarz zaciskowy kończący się niewielkim rozszerzeniem. Trzeci korytarz obok kolumny biegnący do przodu jaskini kończy się na zewnątrz otworem. Temperatura powietrza w jej wnętrzu niewiele odbiega od tej, jaka panuje na zewnątrz. W związku z pogarszaniem się warunków świetlnych od strefy przyotworowej do wnętrza, możemy obserwować powolne zanikanie oraz zmiany w składzie gatunkowym roślinności naskalnej. Gośćmi jaskini mogą być niektóre gatunki nietoperzy, np. nocek duży. W namulisku jaskini odkryto kości kilku gatunków zwierząt kopalnych, m.in. nosorożca włochatego, mamuta, renifera i niedźwiedzia jaskiniowego. Odkrycia tego dokonano przypadkowo w czasie prac związanych z przygotowywaniem całego terenu do celów parkowych w połowie XIX w. Znaleziono tu również ślady obozowiska człowieka ze starszej epoki kamienia – paleolitu. Podczas II wojny w jaskini znajdowała schronienie przed nalotami ludność Złotego Potoku.

    Jaskinia Na Dupce

    Jaskinia położona za Schroniskiem Młodzieżowym w Siedlcu z obszernym wejściem na szczycie pagórka zwanego „Dupką”, pośród bukowej kępy. Dupka – to staropolskie określenie dziury w ziemi. Legenda mówi, że jaskinia powstała za przyczyną diabła goniącego Pana Twardowskiego, który siedząc na szczycie pagórka i popierdując ze śmiechu, wypierdział dziurę w ziemi. Zejście do jaskini prowadzi po łagodnej, kilkunastometrowej pochylni do obszernej komory, przeciętej przez środek na dwie części, szeroką bruzdą, na dnie której znajduje się wejście do poziomego, kilkunastometrowego tunelu, zakończonego licznymi szczelinami z ciekawymi naciekami w formie draperii, przypominającymi łapy dinozaura. Jaskinia jest bezpieczna do zwiedzania, aczkolwiek musimy zachować podstawowe warunki bezpieczeństwa. Należy koniecznie mieć ze sobą dobre oświetlenie i kask. Wysokość jaskini daje nam możliwość jej zwiedzania w pozycji stojącej. Pamiętajmy również, że znajduje się ona na terenie prywatnego lasu. Prosimy nie zostawiać w jaskini jak również wokół niej żadnych śmieci.

    Jaskinia Głęboka

    Jaskinia Głęboka znajduje się w zachodniej części Góry Zborów zwanej Kruczymi Skałami, w rezerwacie przyrody Góra Zborów. Jest to największa znana aktualnie podziemna forma krasowa rezerwatu przyrody „Góra Zborów”. Jej długość wynosi 190 m., a różnica wysokości między skrajnie położonymi punktami jaskini – 22,4 m. Pierwszą dokumentację jaskini wykonał Kazimierz Kowalski w 1948 roku. On też nadał jej dzisiejszą nazwę.

    Okolice Jaskini Głębokiej, jak i sama jaskinia, to najbardziej przekształcony przez człowieka fragment rezerwatu przyrody „Góra Zborów”. Walory przyrody nieożywionej zostały tu w znacznej mierze zniszczone w wyniku dawnej eksploatacji surowców mineralnych. W okresie II wojny światowej został tu na krótko uruchomiony przez Niemców kamieniołom wapieni. Skały pozyskiwano między innymi na potrzeby budowy drogi z Kroczyc do Żarek. W trakcie eksploatacji, w roku 1942, odsłonięto i zniszczono środkową część Jaskini Głębokiej. W efekcie, jaskinia mająca pierwotnie dwa otwory wejściowe w leju u podnóża Skały Dwoistej górującej nad kamieniołomem, została podzielona na dwie części i uzyskała dodatkowe dwa otwory na dnie wyrobiska. Jeden z nich do dziś wykorzystywany jest jako otwór technologiczny podziemnej trasy turystycznej, drugi został zamurowany w 2010 roku. W kamieniołomie można do dziś obserwować liczne szczeliny uskoków tektonicznych. Część z nich została wykorzystana przez krążące w przeszłości wody podziemne, które doprowadziły do powstania jaskiń Góry Zborów.

    W Kruczych Skałach, podobnie jak w większości skalnych wzgórz w okolicy Podlesic, eksploatowano krystaliczny kalcyt, zwany szpatem. Minerał ten, występujący w postaci nacieków jaskiniowych i żył w szczelinach skalnych, wydobywano w tej okolicy do początku lat 50. XX w. na potrzeby przemysłu szklarskiego. W Jaskini Głębokiej eksploatację kalcytu prowadzono w dwóch okresach – przed II wojną światową w tzw. Leju Szpatowców (przez niego wchodzimy dziś do jaskini) oraz w Komorze Południowej. Wydobycie w Komorze Południowej rozpoczęto po wojnie, wykorzystując otwory w dnie kamieniołomu. Ślady działalności górników (szpatowców) widoczne są w wielu miejscach Jaskini Głębokiej – pozostałości grubych warstw kalcytu z otworami po wierceniach górniczych. Fragmenty połamanych nacieków jaskiniowych i brył kalcytu do dziś można znaleźć w całej okolicy.

    Jaskinia Głęboka jest siedliskiem wielu organizmów żywych. Najbardziejspektakularne są nietoperze, wykorzystującejaskinię jako dzienne schronienie od wiosny do jesieni, jak również jako miejsce zimowego spoczynku – hibernacji. W ostatnich latach ich populacja w jaskini rośnie. Komorę Północną jaskini zamieszkuje licznie sieciarz jaskiniowy (Meta menardi) – pająk, którego można zaobserwować zwiedzając jaskinię.

    W efekcie przecięcia ciągu Jaskini Głębokiej ścianą kamieniołomu przed ponad 70 laty zmieniły się warunki mikroklimatyczne w jej wnętrzu, a co za tym idzie warunki do życia organizmów podziemnych. Stabilny mikroklimat jaskiniowy Komory Południowej (prawie stała temperatura powietrza jaskiniowego oraz stała, duża wilgotność) został zaburzony bardzo dynamicznymi jego zmianami nawiązującymi do warunków zewnętrznych. W wyniku prac zabezpieczających jaskinię w 2010 roku zlikwidowane zostały otwory jaskini w dnie kamieniołomu. Pozwoliło to na powolny powrót do warunków mikroklimatu sprzed uruchomienia eksploatacji. Ukształtowanie Jaskini Głębokiej sprzyja występowaniu zjawiska pułapki dla zimnego powietrza i wychładzania Komory Południowej aż do jej dna. Nawet w najcieplejszych okresach roku temperatura w tej komorze nie przekracza 8°C.

    W latach 70. XX w. podjęte zostały pierwsze próby udostępnienia turystycznego Jaskini Głębokiej. W tym celu wzdłuż ściany Komory Południowej zbudowano betonowe schody z barierką. Zniszczoną i nie remontowaną infrastrukturę wewnątrz jaskini odnowiono w latach 2006-2008. Dzisiejszy kształt podziemna trasa turystyczna uzyskała w wyniku prac zabezpieczających i udostępniających, wykonanych w 2010 r.

    Świat Wodny

    2km od naszej Zagrody Pod Klonami rozpoczyna się Kraina Złotego Pstrąga z niepowtarzalnym światem wodnym,t który tworzą liczne źródła, stawy i rzeka Wiercica. a na niej najstarsza Europejska Pstrągarnia Raczyńskich w Złotym Potoku z potrawą regionalną – pstrągiem złotopotockim. Krystalicznie czysta woda jurajska wypływająca ze Źródeł Zygmunta i Elżbiety czy Źródła Spełnionych Marzeń ochłodzi Was podczas romantycznego spaceru doliną Wiercicy. Zobaczycie swoje oblicze odbite w baśniowych stawach: Sen Nocy Letniej, Amerykan i Irydion. Raj dla wędkarzy i smakoszy królewskiej ryby w królestwie pstrąga.

    Źródła Zdarzeń, Ostrężnickie, Zygmunta i Elżbiety

    Woda wykorzystuje naturalne szczeliny i spękania w skale wapiennej wnikając w głąb masywu. Rozpuszczające działanie wody na skałę wapienną (procesy krasowe) prowadzi do powstania skomplikowanego systemu kanałów podziemnego krążenia wody, który można porównać do sieci kanalizacyjnej miast. Woda krąży wewnątrz całego masywu wapiennego pojawiając się miejscami na powierzchni w postaci skoncentrowanych wypływów. Są to źródła krasowe lub wywierzyska. Właściwości skał wapiennych powodują, że teren Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej jest ubogi w wodę powierzchniową. Źródła spełniają więc bardzo ważną rolę w zaopatrywaniu ludności w wodę. Woda wypływająca ze źródeł należy do najczystszych w Polsce.

    Źródła ostrężnickie stanowią interesujący przykład źródeł okresowych. Pojawiają się sezonowo, funkcjonują niezależnie od pory roku, czas i miejsce wypływu nie jest określony żadnym rytmem: może trwać kilka miesięcy ale i ponad rok. Podczas wypływu struga zanika po przepłynięciu kilkuset metrów. Wypływy wody są czasami tak silne, że przetrwała historia mówiąca iż podczas kolejnego wypływu potopili się przy źródłach ludzie. Około 10 tyś lat temu źródła ostrężnickie dawały początek prawiercicy. Do tej pory istnieje widoczne obniżenie w postaci suchej doliny od Ostrężnika do znajdujących się około 1,5 kilometra na północ źródeł Zygmunta. Nie do końca rozumiana natura źródła stała się podstawą ludowych wierzeń. Okoliczna ludność wierzy, że pojawienie się źródeł zwiastuje znaczące wydarzenia historyczne. Stąd nazwa „Źródła Zdarzeń”. Stara legenda mówi, że źródła miały wypływać diabelską mocą w złych czasach.

    Tutaj wody podziemne występują w obrębie dwóch pięter: czwartorzędowego oraz jurajskiego. Największe znaczenie ma poziom górnojurajski. Zasilanie poziomu wodonośnego jury górnej następuje przez wody opadowe i roztopowe. Wody te infiltrują bezpośrednio w skrasowiałe podłoże lub przesączają się przez łatwo przepuszczalne osady czwartorzędowe. System próżni i szczelin krasowych tworzy wspólne zwierciadło wody, którego głębokość zalegania zależy od typu rzeźby i wynosi zwykle od kilkunastu do 50 m. Sezonowe wahania poziomu mogą wynosić kilka metrów. Zwierciadło wód podziemnych decyduje o licznych źródłach w ich obrębie: Zbiornik jury górnej należy do zasobnych w wodę, średni wskaźnik zasobowy wynosi 3,61 l/s/km2. Wody tego terenu charakteryzują się najlepszą jakością (klasa I a ). i mają temperaturę 9–11oC. Wskaźnikiem czystości jest występujący tutaj relikt epoki lodowcowej – maleńki skorupiak podobny do krewetki – Kiełź Zdrojowy. Źródła wykazują mineralizację 200–500 mg/l i twardość 2,5–10 mval/l. Odczyn wody pH = 7,4–8,0.

    Początek doliny rzeki Wiercicy stanowią okolice Ostrężnika, gdzie czynne są okresowe źródła krasowe (Źródła Zdarzeń) o zróżnicowanej wydajności. Wypływ wody, o stałym charakterze ma miejsce w oddalonym o 1,5 km od Ostrężnika kompleksie źródliskowym Zygmunta i Elżbiety. Zespoły źródeł oddalone są od siebie o kilkadziesiąt metrów a nazwę nadał im od imion swoich dzieci przebywający tutaj z rodziną poeta polskiego romantyzmu Zygmunt Krasiński. Wypływające z kilkunastu szczelin potoki są dodatkowo zasilanie licznymi źródłami korytowymi. Potok Zygmunta posiada piaszczyste dno i na długości 500 m tworzy kilka meandrów. W jego zakolach introdukowano endemiczną roślinę – Warzuchę Polską. Potok Elżbiety ma dno kamieniste i jest nieznacznie głębszy. Przy jego źródełkach żyje maleńki ślimak- drugi relikt polodowcowy – Źródlarka Karpacka. W miejscu połączenia obu potoków rzeka Wiercica stanowi ciek o 10 m szerokości, a jej głębokość miejscami osiąga 2 m. Źródła mają charakter szczelinowo-krasowy. Są to źródła spływowe, związane wyłącznie z wapieniami skalistymi. Próżniami krasowymi woda przepływa bardzo szybko, stąd źródła mają zmienną wydajność. Kilka z nich ma charakter wypływów okresowych. Na podstawie zmian wydajności można wnioskować o tendencjach zmian w środowisku wodnym obszaru. Zmieniające się warunki zasilania wód podziemnych i ulegający przekształceniom obieg wody, wywołują zmiany w ilości i wydajności źródeł.

    Źródło Spełnionych Marzeń

    Romantyczne nazwy nadał źródłom poeta Zygmunt Krasiński, który przebywał tutaj z rodziną latem 1857 roku, urzeczony źródłami, które według legendy spełniają marzenia. W tym celu należy napić się krystalicznie czystej wody, znaleźć podobny do lawy wulkanicznej, zielonkawy kamień i marząc o czymś, rzucić go za siebie. Marzenie podobno się spełni o czym zawiadamiają nas zdumieni turyści. Mówi o tym czterowiersz:

    „W sercu źródła prośbę zamień
    na zielony, szklisty kamień.
    Kiedy rzucisz go za siebie
    spełni prośba się dla Ciebie”

    Zielonkawy kamień jest w rzeczywistości pozostałością po znajdujących się tutaj kiedyś frymarkach – piecach do wytopu rudy darniowej, a zielonkawy odcień szlaki świadczy o obecności w ziemi malachitu. Tutaj wytapiano żelazo i prawdopodobnie kuto miecze, najpierw dla pobliskiego Osiedla Wały, a później dla znajdującego się w pobliżu Ostrężnickiego Zamku. Tutaj też, korzystając z piecy i wody wydmuchiwano szkło, którym handlowano z ciągnącymi tu karawanami na Bursztynowym szlaku. Świadczą o tym wykopywane w tym miejscu stłuczki szklane. W późniejszym okresie działała tutaj fryszerka tj. tartak i młyn. Źródła były więc sercem prastarego ośrodka przemysłowego i handlowego, dlatego może spełniały się właśnie tutaj miejscowe marzenia o bogactwie. Stąd Źródło Marzeń. W źródłach mieszka relikt epoki lodowcowej – Kiełż zdrojowy – mały, wielkości paznokcia skorupiak podobny do krewetki, który jest wskaźnikiem czystości wód. Źródło służyło także dla zaopatrzenia w wodę, jeszcze dzisiaj szczyci się pierwszą klasą czystości wód. Z wody korzystali również harcerze, którzy obok rozbijali swoje obozy, dlatego w potocznym żargonie harcerskim źródło nazywane jest „źródłem obozowym”

    Staw Zygmunt

    Jeden z dwóch stawów na źródliskowym odcinku rzeki Wiercicy. Staw znajduje się przy drodze, bezpośrednio przed Pstrągarnią Raczyńskich na terenie rezerwatu Parkowe i jest stawem przepływowym. Znajdują się w nim liczne źródła przydenne i przybrzeżne, dodatkowo zasilając staw w wodę. Ze stawu Zygmunt zaopatrywana jest w wodę, kilkoma kanałami Pstrągarnia Raczyńskich i to Raczyńscy nadali stawowi nazwę Zygmunt na cześć swojego wielkiego przodka Zygmunta Krasińskiego. Położone przy stawie drzewa bardzo ładnie przebarwiają się w okresie jesiennym, odbijając kolory w wodzie, dlatego staw jest chętnie malowany stając się obiektem prac artystów plastyków, którzy przyjeżdżają do Złotego Potoku na plenery malarskie. Według legendy w stawie mieszkają źródlane panny wodne, które wieczorem śpiewają pieśni zaplatając warkocze i kuszą młodych chłopców aby weszli do wody. Staw mimo przeźroczystej wody posiada pulsujące źródłami piaski denne które wciągają śmiałków. Jest też dość głęboki i tylko kryształowa woda sprawia, że pozornie wydaje się płytki

    Staw Pstrągarni Raczyńskich

    Złoty Potok nieodłącznie związany jest z hodowlą królewskiej ryby – pstrąga tęczowego. Stąd zaczął się triumfalny pochód tej ryby na stoły całej Europy. W drugiej połowie XIX wieku hrabia Edward Raczyński – właściciel Złotego Potoku – postanowił wykorzystać krystalicznie czystą wodę ze źródeł Zygmunta i Elżbiety, i założyć hodowlę ryb łososiowatych, w przysiółku Złotego Potoku – Piszczkowo. W tym celu sprowadził z Litwy inż.Michała Girdwoynia aby ten wybudował pstrągarnię. Teren przeznaczony pod gospodarstwo rybackie obejmował 22 stawy o łącznej powierzchni 132 000 m² usytuowane w dolinie wzdłuż rzeki Wiercicy. Tak znaczna powierzchnia , przy głębokości stawów dochodzących do 4 m, możliwa była dzięki dużej ilości źródeł i ich wydajności. Stawy o grawitacyjnym przepływie dobrze natlenionej wody i stosunkowo niskiej temperaturze, sprzyjały rozwojowi hodowli. Wybudowano też budynek wylęgarni pstrąga o powierzchni 160 m² wyposażony w koryta wylęgowe typu kaskadowego, w którym dzisiaj prowadzona jest sprzedaż ryb. W tym czasie było to pierwsze i największe pstrągowe gospodarstwo rybackie w kontynentalnej Europie. W 1881 roku przypłynęła statkiem z Ameryki pierwsza zalęgowa partia ikry pstrąga tęczowego. Ikra znajdowała się w wilgotnym mchu obłożonym lodem, zapakowanym w papier w drewnianych skrzyniach. Transport eskortował senator Stanów Zjednoczonych Ameryki na cześć którego, Raczyński zmienił nazwę jednego ze stawów w dolinie Wiercicy; ze Stawu Gorzkich Łez na Amerykan. W wylęgarni w Złotym Potoku w obecności ówczesnego Ministra Rolnictwa i zaproszonych przez Raczyńskiego gości nastąpiło zapłodnienie ikry i wkrótce pierwszy wylęg. Bardzo szybko rozszerzono hodowlę i w poszczególnych stawach hodowano pstrąga strumieniowego, jeziorowego i tęczowego oraz łososia kalifornijskiego. Oprócz tego hodowano węgorze, karpie polskie i królewskie oraz liny i brzany. Ikrę pstrąga tęczowego hrabia Raczyński eksportował z powodzeniem dla powstających gospodarstw rybackich w całej Europie między innymi do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytani, Królestwa Szwecji, Królestwa Dani i Królestwa Holandi. W tym celu powstała lodziarnia w której gromadzono lód z okresu zimowego. Ze Złotego Potoku królewska ryba – pstrąg rozprzestrzeniła się i podbiła stoły na całym kontynencie. W 1908 r. rozwinięto gospodarstwo rybackie poprzez rozszerzenie hodowli karpia i wprowadzenie hodowli sandacza. W tym czasie liczba stawów wzrosła do 46, a lustro wody do 60 mórg. W tym czasie wybudowano także domek stróżów stawowych naprzeciw Skały z Krzyżem, który przed II wojną został rozebrany. W 1935 r. hrabia Karol Raczyński kazał wydzielić na pstrągarni działkę i wybudować na niej domek w stylu góralskim z przeznaczeniem na I Schronisko na Jurze Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, którego był wice-prezesem. Pstrągarnia Raczyńskich działa z dobrym skutkiem do dzisiaj. Albinotyczna odmiana pstrąga o złotym zabarwieniu zyskała nawet przydomek ,,złoty pstrąg ze Złotego Potoku”. W stawach pojawiła się też odmiana pstrąga o kolorze błękitnym zwana „hrabiowską”. Wyjątkowa woda nadaje wyjątkowy smak hodowanym tutaj pstrągom, dlatego szeroko słynie ze swojej hodowli.

    Niektóre stawy na Pstrągarni Raczyńskich mają swoje nazwy z 1881 r. Są to Staw Zygmunt, Staw Świętokrzyski, Staw Szmaragdowy. Po II wojnie Pstrągarnię znacjonalizowano i działała w ramach Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jeden ze stawów został nazwany „Ziętek” ponieważ w tym stawie trzymał swoje pstrągi zasłużony, były wojewoda śląski – generał Jerzy Ziętek. W roku 2005 dawną Pstrągarnię Raczyńskich, Agencja Rolna Skarbu Państwa sprzedała długoletniemu dzierżawcy panu Markowi Piszczale. W 2006 roku przy pstrągarni powstała smażalnia pstrąga, gdzie można zjeść smacznego, świeżego pstrąga zarówno smażonego jak i wędzonego. W gospodarstwie rybackim Pstrągarnia w Złotym Potoku można również zakupić żywe pstrągi oraz karpie i jesiotry.

    Staw Sen Nocy Letniej

    Nazwany tak przez poetę Zygmunta Krasińskiego. Jeden z baśniowych stawów na rzece Wiercicy, który stał się później częścią większego założenia, jakim była Pstrągarnia Raczyńskich. Ten staw jak żaden inny, w bajeczny sposób zmienia kolory i swój wygląd w zależności od pory roku. Od niepamiętnych czasów wpisał się w pejzaż „Złotej Doliny Pstrąga”. W jego zwierciadle przeglądają się buki, brzozy, sosny, dęby i akacje. Legenda mówi, że zapamiętuje ludzkie twarze, a letnią nocą w srebrnej poświacie księżyca odtwarza ich wizerunki. Staw był rytualnym miejscem dla plemienia zamieszkującego pobliskie prehistoryczne, skalne „Osiedle Wały”. Położony w rezerwacie „Parkowe” spiętrzał wody Wiercicy i nadawał jej moc poruszania kołem młyńskim, aby w okolicy nie zabrakło chleba. Staw jest ostoją ptactwa wodnego oraz płazów. Specyficzne glony nadają mu zielonej barwy, stąd druga nazwa „staw zielony”.

    Staw Amerykan

    Staw zlokalizowany w pięknej dolinie, na rzece Wiercicy, nosił nazwę, którą pierwotnie nadał mu Zygmunt Krasiński w 1857 roku –„Staw Gorzkich Łez”. Tu Zygmunt wypłakiwał się po śmierci swojej 4-letniej córeczki Elżbietki. Następnie staw znalazł się jako fragment większego założenia dóbr złotopotockich, wchodzącego w skład Pstrągarni Raczyńskich z 1881 roku i został przedzielony pierwotnie groblą. Jednocześnie Raczyńscy uznali, że minął okres żałoby po śmierci Elżbietki i zmienili nazwę stawu na AMERYKAN na cześć senatora amerykańskiego , który przywiózł zalęgową partię ikry pstrąga tęczowego z Ameryki do Złotego Potoku. Staw otoczony jest częściowo rezerwatem Parkowe. Przylega do niego pole biwakowe, boiska do piłki plażowej i złotopotockie błonia na których odbywają się imprezy plenerowe – Jurajskie Lato Filmowe i Święto Pstrąga. Staw jest zarybiony przez Okręgowy Związek Wędkarski i udostępniony do połowów. Odbywają się na nim także Zawody Wędkarskie oraz konkursy w Płukaniu Złota.

    Świat Przyrody

    SZATA ROŚLINNA

    Urozmaicona rzeźba terenu, niejednolity mikroklimat i stosunki glebowe oraz bogata przeszłość historyczna są przyczyną różnorodności zbiorowisk roślinnych jakie spotykamy w Parku Krajobrazowym „Orlich Gniazd”.

    Dominującym elementem szaty roślinnej są zbiorowiska leśne. Wśród nich przeważają bory sosnowe, a najczęściej spotykanym siedliskiem jest suboceaniczny bór sosnowy świeży. Bory sosnowe porastają obniżenia terenowe. Drzewostan zbiorowiska buduje sosna pospolita z domieszką brzozy brodawkowatej.

    Znaczną powierzchnię Parku obok borów sosnowych zajmują również lasy bukowe. W krajobrazie jurajskim widoczne już z daleka, gdyż porastają najwyższe wzniesienia. Wśród nich najczęściej spotykanymi na omawianym terenie są płaty kwaśnej buczyny niżowej. Drzewostan tworzy wyłącznie buk. Na stokach jurajskich o ekspozycji północnej i północno – wschodniej, na glebach typu rędziny spotyka się również płaty żyznej buczyny sudeckiej. Tego typu buczyna jest widnym lasem zarówno w okresie wczesnowiosennym jak i jesiennym. Na południowych stokach stwierdzono występowanie płatów ciepłolubnej buczyny „storczykowej”, która jest bardzo bogata florystycznie. Wśród gatunków tworzących runo leśne zbiorowisk buczyn możemy wymienić: kosmatkę owłosioną, konwalię dwulistną. buławnika wielkokwiatowego, bluszcz pospolity, kopytnik pospolity, czosnek niedźwiedzi, żywca dziewięciolistnego i cebulkowego, ponad to na uwagę zasługuje czerniec gronkowy, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, zawilec gajowy i żółty, śnieżyczka przebiśnieg, przylaszczka pospolita oraz przytulia wonna.

    Na dobrze nasłonecznionych, wylesionych wzgórzach wapiennych występują bogate florystycznie naskalne murawy kserotermiczne i murawy piaskowe. Czynnikiem warunkującym ich ukształtowanie jest wysoka temperatura, która sprzyja rozwojowi kserofitów (rośliny ciepłolubne). Należą do nich m.in.: przelot pospolity, dziewięćsił bezłodygowy, dąbrówka rozłogowa i kosmata, dziewanna oraz rozchodnik ostry.

    FAUNA

    Obszar Paku zamieszkuje najbardziej różnorodna fauna Polski niżowej. Wśród bezkręgowców na uwagę zasługują liczne owady zasiedlające murawy kserotermiczne oraz fauna jaskiniowa. Śród gatunków wymienić możemy błonkówkę szczerklinką i piaskową, kilka gatunków trzmieli, szarańczaki, motyle, chrząszcze oraz pająki. Najcenniejszymi elementami są tu endemiczne troglobiontyczne chrząszcze jaskiniowe Choleva lederiana i Catops tristis infernus. Stwierdzono także występowanie kilku rzadkich gatunków górskich pająków i ślimaków, jak np. źródlarka karpacka. Występują także relikty epoki lodowcowej – kiełż zdrojowy i wyprawek alpejski.

    Spośród płazów warto wymienić: traszkę grzebieniastą, kumaka nizinnego, grzebiuszkę ziemną, kumaka nizinnego, ropuchę zieloną, ropuchę paskówkę.

    Awiofaunę reprezentują gatunki związane ze zbiorowiskami kserotermicznymi (m.in. pustułka, jerzyk, białorzytka) oraz piaszczystymi (m.in. skowronek borowy, świergotek polny i lelek). Licznie występują tu pliszki, sójki oraz sroki. Ponadto występują tu dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy i dzięcioł średni, zimorodek, dudek, bocian czarny, czapla siwa, błotniak stawowy, myszołów, a z sów: płomykówka i puchacz.

    Spośród zwierząt na szczególną uwagę zasługują nietoperze reprezentowane przez kilkanaście gatunków, a wśród nich rzadki podkowiec mały, nocek orzęsiony i nocek Nattera. Ssaki te znajdują znakomite ostoje w licznych na terenie Parku jaskiniach, schroniskach skalnych i starych wyrobiskach. W lasach występują wiewiórki, popielice i tchórze oraz borsuki.

    Pospolite są tu takie gatunki jak: kret, jeż, sarna, dzik, lis i zając. Do rzadko występujących należą: ryjówki aksamitna i malutka.

    OCHRONA PRZYRODY

    Na terenie Parku istnieją różne formy ochrony przyrody w postaci rezerwatów przyrody, użytków ekologicznych i pomników przyrody. Na terenie gminy Janów występują cztery rezerwaty przyrody.

    Rezerwat „Kaliszak”. Rezerwat typu leśnego o pow. 14,64 ha, utworzony w 1953 r. Położony jest na zboczu wzgórza Lisia Góra i prawie w całości porośnięty jest lasem. Rezerwat chroni naturalny, ok. 160-letni starodrzew sosnowo- dębowy na podłożu wapiennym, z udziałem jodły pospolitej.

    Rezerwat „Parkowe”. Rezerwat krajobrazowy utworzony w 1957 r. o pow. 153,22 ha. Rezerwat „Parkowe obejmuje ochronną górną część doliny rzeki Wiercicy z jej źródłami (Zygmunta i Elżbiety) oraz otaczające je wzgórza, zbudowane ze skalistych wapieni górnojurajskich i zwieńczone licznymi ostańcami o różnorodnych kształtach, np. „Diabelskie Mosty”, „Skała z Krzyżem”. Dodatkowo wzbogacają go : suche dolinki , wąwozy, ponory, jaskinie i groty, a także przedhistoryczne grodzisko z VI wieku – powtórnie zamieszkiwane w wieku XI – XII „Osiedle Wały” oraz zaporowy staw Sen Nocy Letniej (Zielony), Pstrągarnia Raczyńskich i zespół stawów hodowlanych, założone w roku 1881.

    Rezerwat „Ostrężnik”.Rezerwat leśny o pow. 3,87 ha, utworzony w 1960 r. na wzgórzu wapiennym ( 373 m n.p.m.) z ruinami warowni z XIV wieku. Wzgórze to porasta naturalny bukowo – grabowy las, a w jego niższych partiach dominuje starszy, prawie 100 letni bór sosnowy. Walorami przyrody nieożywionej rezerwatu są ostańce wapienne wraz z Jaskinią Ostrężnicką.

    Rezerwat ‘Bukowa Kępa”. Rezerwat leśny o powierzchni 52,84 ha, utworzony w 1995 r. celem zachowania zbliżonych do naturalnych drzewostanów bukowych. Teren rezerwatu położony jest w górnej partii stromego zbocza. Część rezerwatu pokryta jest lessem, w związku z czym występuje tu specyficzny lessowy krajobraz ze stromymi, głębokimi wąwozami. Oprócz buczyn zbiorowiska leśne reprezentowane są przez płaty subkontynentalnego grądu lipowo-grabowego w odmianie wyżynnej.